Negeer de doemsdagklok op eigen risico

Door Andreas Kluth

WE NADEREN OPNIEUW de jaarlijkse herinstelling van de Doomsday Clock. Afgelopen januari verplaatste de Raad voor Wetenschap en Veiligheid van het Bulletin of Atomic Scientists, een groep zeer slimme mensen, de wijzers van hun metaforische klok naar 89 seconden voor middernacht, waarbij middernacht staat voor de jongste dag, apocalyps, Armageddon, uitsterving, of hoe je het ook wilt noemen.

Het is 89 seconden! Dat is het dichtst bij middernacht dat de klok ooit heeft gestaan. Wat zal de raad, terugkijkend op 2025, zeggen op 27 januari 2026?

Je kunt deze klokmetafoor afdoen als een gimmick, maar je zou dat doen op eigen intellectueel risico. Het Bulletin en zijn klok begonnen met Albert Einstein, Robert Oppenheimer en de andere wetenschappers die geniaal genoeg waren om kernwapens uit te vinden en wijs genoeg om hun uitvinding te betreuren. Om burgers en leiders aan te zetten tot koerswijziging, bedachten ze deze metafoor van een existentieel aftellen. In het begin, in 1947, zetten ze de wijzers op 7 minuten voor middernacht.

Het zou decennia duren voordat de raad rekening begon te houden met klimaatverandering, biotechnologie en pandemieën, kunstmatige intelligentie en desinformatie, en alle andere gevaren die vandaag de dag, onder en achter de krantenkoppen, onze soort bedreigen op manieren die we nauwelijks begrijpen. De nieuwe en opvallende zorg destijds was natuurlijk het gebruik van kernsplijting om hele steden te vernietigen (twee lagen al in puin), en mogelijk hele beschavingen.

En zo begon de klok wereldgebeurtenissen te filteren, als een wetenschappelijke wan die substantie van trivialiteiten scheidt. In 1949, nadat de Sovjets zich bij de VS voegden als kernmacht, bewogen de wijzers naar 3 minuten. In 1953 stonden ze op 2, na testen van de eerste thermonucleaire bom (waarbij een kernsplijtingsexplosie in Hiroshima-stijl "slechts" de aanzet is voor een veel grotere fusieburst, in feite een zon die op aarde brandt).

De mensheid leek maar door te razen richting middernacht, met meer landen die kernwapens kregen, en nog meer die ze nastreefden. In 1962 kwam de wereld dicht bij een atoomholocaust tijdens de Cubacrisis.

Die blik in de afgrond had echter een positief effect: het zette wereldleiders aan tot actie. Tijdens de jaren 1960 maakte het Partial Test Ban Treaty een einde aan de meeste kernproeven bovengronds. Bijna alle landen namen het Nucleaire Non-proliferatieverdrag aan, waarbij landen zonder kernwapens beloofden ze nooit te maken, en de vijf "legitieme" kernmachten beloofden te beginnen met ontwapenen. In het begin van de jaren 1970 ondertekenden de VS en de Sovjet-Unie de eerste bilaterale verdragen om hun wederzijdse wapenwedloop te beperken. Tussen 1963 en 1972 bewogen de wijzers van de klok tussen 12 en 10 minuten voor middernacht — niet geweldig, maar beter.

Maar de wereldaangelegenheden gingen opnieuw de verkeerde kant op. India kreeg de bom, en Pakistan zou later volgen. De twee supermachten hielden, verre van ontwapenen zoals het NPV hen verplichtte te doen, hun arsenalen upgraden, met duivelse innovaties zoals MIRV's (multiple independently targetable reentry vehicles). Détente maakte plaats voor confrontatie, en tegen 1984 stond de klok op 3 minuten.

Toen begon de Koude Oorlog te ontdooien. In 1988 ging de klok terug naar 6 minuten, nadat de VS en de Sovjet-Unie het eerste verdrag ooit tekenden om een hele categorie kernwapens te verbieden (die gemonteerd waren op middellange-afstandsraketten). In 1990 bereikte hij 10 minuten, nadat de Berlijnse Muur viel, en daarmee het IJzeren Gordijn.

In 1991 bereikte de klok 17 minuten, het verst van middernacht dat hij ooit is geweest. Intellectuelen vierden het "einde van de geschiedenis" en de schijnbare dageraad van vreedzame en liberale democratie voor de hele mensheid. Eindelijk gooiden de supermachten duizenden van hun kernwapens weg, zoals ze impliciet hadden beloofd in het NPV. En ze stopten alle explosieve tests van kernwapens, zelfs ondergronds.

Het tijdperk van goede gevoelens duurde echter niet lang. Tegen het eind van de jaren 1990 testten zowel India als Pakistan kernsplijtingsbommen. De terroristische aanslagen van 11 september 2001 veroorzaakten angst dat "losse kernwapens" in handen zouden kunnen vallen van niet-statelijke actoren die niets te verliezen hadden. Noord-Korea testte zijn eerste kernkop en werd de negende kernmacht.

En klimaatverandering kwam op de zorgenlijst van de raad, en de wereld. Het bedreigt catastrofe eerst geleidelijk, dan plotseling: door ecosystemen te beschadigen; overstromingen, stormen en droogtes (en dus hongersnoden) te veroorzaken; en meer pestilentie te zaaien, naarmate soorten in contact komen met nieuwe organismen en de ontdooiende permafrost pathogenen uitbraakt die millennia lang bevroren waren. Tegen 2007 stond de klok op 5 minuten voor middernacht; in 2015 op 3.

In 2020, tijdens de eerste regering van Donald Trump en een pandemie, stapte de raad over op het weergeven van de tijd in seconden: 100 voor middernacht. Het identificeerde nog een andere dreiging in de vorm van "cyber-ondersteunde informatieoorlogvoering." Memes, desinformatie en complottheorieën verspreiden zich nu als virussen, waardoor samenlevingen verward, afgeleid en gepolariseerd raken en ze "niet in staat zijn te reageren" op de existentiële uitdagingen die kernwapens en het klimaat met zich meebrengen.

In 2023 bewoog de klok naar 90 seconden voor middernacht, nadat de Russische president Vladimir Poetin Oekraïne binnenviel en het ultieme taboe van het nucleaire tijdperk brak door te dreigen kernwapens te gebruiken.

En dit jaar tikte hij nog een seconde vooruit. Trump was niet de reden — hij was slechts een week voor de aankondiging geïnaugureerd. Het was in plaats daarvan de urgentie van alle bestaande dreigingen, en het spook van verborgen feedbackloops en mogelijke "cascades" geassocieerd met onze opkomende "polycrisis."

En nu, een jaar later? Het lijkt mij dat elke dreiging die het Bulletin in 2025 beschreef ernstiger is geworden.

Nucleair risico, dat relatief gemakkelijk te begrijpen was tijdens de Koude Oorlog, is nu diffuus. Het laatste wapenbeheersingsverdag tussen de VS en Rusland verloopt in februari, en beide landen "moderniseren" hun arsenalen, met nieuwe kernkoppen, bommenwerpers, raketten en onderzeeërs.

China breidt zijn voorraad uit om de grote twee in te halen. Noord-Korea bewapent zich; Pakistan en India staan altijd op het punt van vechten, en doen dat soms. Erger nog, kunstmatige intelligentie dreigt veel soorten wapens "autonoom" te maken en de beslissingstijden in een nucleaire crisis terug te brengen tot minuten — de waanzin van de resulterende psychologische stress heeft zelfs Hollywood bereikt.

Trump heeft waarschijnlijk één deel van het probleem beter gemaakt, zij het slechts tijdelijk: hij bombardeerde Irans nucleaire faciliteiten, waardoor hun pogingen om een bom te bouwen werden teruggeworpen. Maar hij heeft ook het risico van algemene verspreiding (en van de langzame dood van het NPV) vergroot, door Amerika's traditionele bondgenoten te minachten en hen te laten twijfelen aan de Amerikaanse "nucleaire paraplu" die hen zogenaamd beschermt. Van Europa tot Azië en het Midden-Oosten overwegen nu meer landen om nucleair te gaan, precies zoals experts hen adviseren.

Trump lijkt ook dicht bij het breken van een ander nucleair taboe, het moratorium op explosieve tests. Als de VS opnieuw kernwapens zouden laten ontploffen, zouden China, Rusland en andere landen hetzelfde doen. En alle grote kernmachten ontwerpen nieuwe, wendbaarder en snellere raketten om de dood op aarde te brengen, terwijl ze naar de ruimte kijken als het volgende domein van oorlogsvoering.

Ondertussen blijven de uitstoot van broeikasgassen stijgen en wordt het weer steeds destructiever. En toch heeft Amerika, historisch de grootste uitstoter ter wereld en momenteel de op een na grootste (na China), officieel zijn belangstelling verloren.

Zoals de nieuwe Nationale Veiligheidsstrategie het formuleert: "We verwerpen de rampzalige 'klimaatverandering' en 'Net Zero' ideologieën." De Trump-regering boycotte de 30^e klimaatconferentie van de Verenigde Naties in 2025 en zal formeel het Akkoord van Parijs, een verdrag om de opwarming van de aarde te beheersen, verlaten op 27 januari 2026 — precies de dag waarop de Doomsday Clock opnieuw wordt ingesteld.

Ook in januari zullen de VS formeel de Wereldgezondheidsorganisatie verlaten, wiens rol deels is om uit te kijken naar, en ons te redden van de volgende pandemie. Binnenslands heeft Trump antivaxxers en kwakzalvers belast met de volksgezondheid. Dat leidt naar de andere dreiging waar het Bulletin de laatste keer bezorgd over was: verkeerde informatie en desinformatie. Ze zijn "krachtige dreigingsvermenigvuldigers," schreef John Mecklin, de redacteur, omdat ze "de grens tussen waarheid en leugen vervagen."

Sinds hij dat zei, lijkt het vervagen ons bijna blind te hebben gemaakt. De raad zal zijn eigen beslissing nemen over de klok. Als je het mij vraagt, voelt het als één minuut voor middernacht — of minder.

BLOOMBERG OPINION